www.usochronasrodowiska.fora.pl

Jaś

Enjoy.

1. Budowa Ziemi (od wewnątrz do zewnątrz)

a) jądro Ziemi - jest dwuczęściowe, składa się z:
- jądra wewnętrznego - w postaci ciała stałego o temp. do 6500st.C
- nieciągłości Lehmana (patrz niżej)
- jądra zewnętrznego - ma charakter cieczy o temp. 4000-4800st.C

b) nieciągłość Wrecherta-Gutenberga (patrz niżej)

c) płaszcz dolny
- prawdopodobnie jest ciałem stałym.
d) nieciągłość Golicyna (patrz niżej)

e) płaszcz górny - dolna część to mezosfera, jego górne pokłady tworzą astenosferę - a ta wraz ze skorupą ziemską tworzą litosferę. Jest [astenosfera] rozgrzana i plastyczna, stanowi źródło magmy wydostającej się na powierzchnię Ziemi.

f) nieciągłość Mohorovičicia (patrz niżej)

g) skorupa ziemska - w formie płyt pływa po powierzchni astenosfery. Stanowi górną warstwę litosfery, zachodzą w niej procesy tektoniczne oraz wulkaniczne. Dzielimy ją na:

- skorupę oceaniczną - zbudowaną z trzech warstw: osadowej, osadowo-wulkanicznej i bazaltowej. Ma grubość ok. 6km, zbudowana głównie z Si i Mg
- nieciągłość Conrada (patrz niżej)
- skorupę kontynentalną - grubość od 3-70km, zbudowana głównie z Al i Si. Starsza geologicznie, tworzy zręby kontynentów, zbudowana z warstw: osadowej, granitowej oraz bazaltowej.

h) hydrosfera (patrz niżej)

i) biosfera - strefa kuli ziemskiej, zamieszkana przez organizmy żywe, w której odbywają się procesy ekologiczne.

2. Charakterystyka nieciągłości

- nieciągłość Lehmana - rozdziela jądro wewnętrzne i zewnętrzne na głębokości ok. 5kkm.

- nieciągłość Wrecherta-Gutenberga - na głębokości ok. 2900km, leży na granicy płaszcza dolnego oraz jądra zewnętrznego.

- nieciągłość Golicyna - leży na głębokości ok. 670km, stanowi granicę płaszcze górnego i dolnego.

- nieciągłość Mohorovičicia (Moho) - granica pomiędzy skorupą ziemską a płaszczem Ziemi, na głębokości ok. 50-60km.

- nieciągłość Conrada - leży pomiędzy górną i dolną warstwą skorupy ziemskiej. Granica ta przebiega na głębokości od 17–25 km.

3. Omówienie hipotezy występowania prądów konwekcyjnych

Działające w płaszczu Ziemi prądy konwekcyjne są przyczyną ruchu kontynentów i rozpadu Pangei. Prądy te są możliwe poprzez ruch kontynentów po powierzchni astenosfery.
Pod wpływem temperatury wnętrza Ziemi (rozpady promieniotwórcze w jądrze), materia wędruje ku powierzchni. Następnie materia zostaje schłodzone poprzez bliskość z powierzchnią, przez co zaczyna się zapadać z powrotem do jądra. Następuje zamknięcie obiegu, a cały proces nazywamy ruchami konwekcyjnymi.
W miejscach działania prądów wstępujących skorupa kontynentalna rozrywa się i pęka, a jej fragmenty zaczynają oddalać się od siebie - pomiędzy nimi tworzy się ocean. W rejonach prądów zstępujących zachodzi ściskanie się materii, dzięki czemu możemy obserwować powstawanie łańcuchów górskich.

[i]4. Równowaga izostatyczna

Izostazja to zjawisko równowagi mas pomiędzy skorupą ziemską, a górnym płaszczem Ziemi. Plastyczna astenosfera ugina się pod ciężarem kontynentów, natomiast podnosi się pod mniejszym obciążeniem. Większa masa kontynentów więc równoważona jest mniejszą gęstością skorupy kontynentu zanurzonej w astenosferze. Rezultatem jest to, że na głębokości ok. 100km ciśnienie litosfery jest wszędzie jednakowe, niezależnie od rzeźby.

5. Powstawanie skorupy kontynentalnej

Cykle Wilsona
Zmiany rozmieszczenia kontynentów mają charakter cykliczny, dochodzi do łączenia się dawniej rozproszonych płyt litosfery ; tworzy się superkontynent, który ulega rozpadowy. Ponowne łączenie (agregacji) prowadzi do powstania nowego superkontynentu.
Wraz ze zmianami stopnia agregacji płyt kontynentalnych odnotowuje się wahanie poziomu oceanu światowego.
Podczas każdego z cykli następuje odnowienie litosfery oceanicznej. Stara ulega pochłonięciu w strefach subdukcji, a nowa powstaje w strefach wzrostu litosfery oceanicznej - spreadingu.

Kratony - najstarsze części skorupy kontynentalnej, stanowią podstawę kontynentów. Kratony występuję pod postacią tarcz lub platform.

- tarcza - masyw krystaliczny, utworzony przez wielokrotne procesy górotwórcze. Denudacyjnie pozbawiony swych górnych części i zrównany.

- platforma - wycinek skorupy ziemskiej, składający się ze staro-krystalicznego, głębszego podłoża i płyty spokojnie na niej ułożonej.

6. Strefy orogeniczne, krawędzie kontynentów.

a) krawędź pasywna - leży na jednej płycie litosferycznej na pograniczy skorupy kontynentalnej i oceanicznej, brak wyraźnych objawów ruchów tektonicznych.

b) krawędź aktywna - leżąca na miejscu kolizji pomiędzy płytą oceaniczną i kontynentalną. Są związane najczęściej ze strefami subdukcji, aktywne tektonicznie.

7. Porównanie budowy fizycznej i składu chemicznego skorupy kontynentalnej i oceanicznej.

a) skorupa kontynentalna - zbudowana z grubej warstwy lżejszych skał, które tworzą znane z mapy fizycznej Ziemi kontynenty.
- lekkość (średnio 2,7 g/cm3)
- grubość (średnio 40 km)
- wiek (do 4 miliardów lat)
Zbudowana głównie z krzemu (SiO2) oraz glinu (Al2O3)

b) skorupa oceaniczna - stanowi obecnie ok 60% powierzchni Ziemi.
- cienka (średnio 7 km)
- młoda (do 200 milionów lat)
- gęsta (3 g/cm3)

8. Skorupa oceaniczna - budowa geologiczna dna oceanicznego, strefy rozrostu i subdukcji, powstawanie dna oceanicznego.

9. Teoria tektoniki płyt a teoria ekspansji Ziemi.

- według teorii tektoniki płyt rozrost skorupy oceanicznej nie przyczynia się do zwiększania powierzchni Ziemi, poprzez istnienie zjawiska prądów konwekcyjnych. Litosfera dzieli się na płyty tektoniczne, które są w ciągłym ruchu.

- zwolennicy teorii ekspansji Ziemi odrzucają teorię kolizji płyt litosfery. Przyczyny ekspansji Ziemi wiąże się z procesem zachodzącym w jądrze Ziemi, jej powierzchnia wciąż rośnie.

10. Atmosfera, hydrosfera - ich budowa i skład.

I. Atmosfera - gazowa powłoka otaczająca Ziemię.
a) homosfera
- troposfera - zjawiska pogodowe, spadek temperatury i wilgotności wraz z wysokością. Grubość zależy od szer. geograficznej i pory roku.
- stratosfera - zawiera ozonosferę, temperatura wzrasta, powstawanie chmur perłowych
- mezosfera - temperatura spada, tworzą się chmury sprężyste

b) heterosfera
- jonosfera - znaczący wzrost temperatury, jonizacja gazów atmosferycznych
- egzosfera - powyżej 600km od Ziemi

II. Hydrosfera[/i] - morza i oceany, pokrywające 70,8% powierzchni naszej planety.

11. Procesy endogeniczne: wulkanizm, plutonizm, tektonika i trzęsienia ziemi

a) wulkanizm - ogół procesów i zjawisk związanych z wydobywaniem się magmy na powierzchnię Ziemi. Magma na powierzchni nazywana jest lawą.

b) plutonizm - procesy związanie z przemieszczaniem się, zastyganiem magmy wewnątrz skorupy ziemskiej.

c) tektonika - odkształcanie się skorupy ziemskiej, oraz ruchy płyt tektonicznych na powierzchni astenosfery.

d) trzęsienia ziemi - naturalne wstrząsy gruntu, rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych, wywołane przez poziome ruchy płyt litosfery. Najsilniejsze w strefach subdukcji (zanurzanie się płyt kontynentalnych pod oceaniczne).

12. Zjawiska wulkaniczne: erupcje centralne, wulkany eksplozywne, efuzywne, szczelinowe.

a) erupcje centralne - erupcje w których produkty wydobywają się z krateru będącego elementem wulkanu, zazwyczaj w strefach subdukcji.

b) wulkany eksplozywne - wyrzucające jedynie materiał piroklastyczny, np. maary - lejowate zagłębienia otoczone wałem z popiołów wulkanicznych, przechodzące w głąb kanału, wypełnione brekcją i materiałami piroklastycznymi.

c) wulkany efuzywne (inaczej wylewne) - lawy płynne (zasadowe lub obojętne) rozlewane są szeroko, tworząc wzniesienie o łagodnych stokach, np. Mauna Loa.

d) wulkany szczelinowe - ze szczelin litosfery np. na Hawajach i Islandii wypływają ruchliwe lawy bazaltowe.

13. Typy stożków wulkanicznych i ich charakterystyka.

- tarczowy - wulkany płaskie, typowy dla wulkanów efuzywnych
- kopułowe - wulkany strome, kopulaste, typowe dla wylewów magmy kwaśnej i wulkanów eksplozywnych
- stożkowy
- mieszany
- kalderowy - wielkie, przeważnie okrągłe zagłębienie w szczytowej części wulkanu, powstają poprzez gwałtownej eksplozji niszczącej górną część stożka wulkanicznego.

14. Zjawiska towarzyszące procesom wulkanicznym: wyziewy gazów, potoki błotne, gejzery, pokrywy martwicowe, źródła hydrotermalne.

a) wyziewy gazów i par - ekshalacje:

- fumarole - wyziewy gazów o dużych temperaturach (200-800stC), występują w szczelinach i kraterach czynnych wulkanów
- solfatary - wyziewy o temperaturze 100-200stC, występują w kraterach drzemiących wulkanów
- mofety - chłodne wyziewy o temperaturze poniżej 100stC

b) potoki błotne - gwałtowne spływy błotne materiału piroklastycznego, często towarzyszące silnym opadom deszczu.

c) gejzery - gorące źródła, które periodycznie wyrzucają gorącą wodę. Ich wybuchy odznaczają się bardzo dużą regularnością, woda wyrzucana przez gejzer to woda podziemna, ogrzana przez ciepło pochodzenia wulkanicznego do temperatury parowania. Woda ta zawiera rozpuszczone substancje, najczęściej krzemionkę i węglan wapnia, które wytrącają się z niej na powierzchni i osadzają wokół gejzeru.
Często są wykorzystywane jako źródło energii geotermalnej, głównie do ogrzewania domów.

d) pokrywy martwicowe - pokrywy i misy wokół gejzeru, zbudowane z krzemionki, mają żółte lub czerwone zabarwienie.

e) źródła hydrotermalne
- czarne dymy - podmorskie źródła termalne o temperaturze pow. 350stC, wyrzucane przy dużym ciśnieniu hydrostatycznym
- białe dymy - temperatura do 330stC, biała barwa od kryształków siarczanu baru.

Gorące źródła sprzyjają rozwojowi ekosystemów.

15. Gospodarcze wykorzystanie energii geotermalnej.

Głównie na Islandii, w Japonii, Nowej Zelandii. Stosowana do celów rekreacyjnych, leczniczych, produkcji energii oraz ogrzewania domów oraz osiedli.

16. Trzęsienia ziemi i ich skutki, fale tsunami, trzęsienia ziemi w Polsce.

a) trzęsienia ziemi - naturalne wstrząsy gruntu rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych, wywołane przez poziome ruchy płyt litosfery. Obserwujemy fale poprzeczne, podłużne oraz powierzchniowe (długie). Trzęsienia ziemi związane są z nagromadzeniem energii sprężystej w strefach subdukcji. Ścierające się płyty odkształcają się w wyniku tarcia, Powstające deformacje stanowią źródło energii, która zostaje wyzwolona w postaci trzęsienia ziemi.
- hipocentrum - miejsce, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne.
- epicentrum - punkt na powierzchni ziemi, do którego fale sejsmiczne docierają najszybciej, leży bezpośrednio nad hipocentrum.
Intensywność trzęsień ziemi jest określana na podstawie 12 stopniowej skali. Możemy zaobserwować trzy typy trzęsień:
- zapadowe
- wulkaniczne
- tektoniczne

b) fale tsunami - kilkunastometrowe fale, najczęściej spotykane na Pacyfiku, będące następstwem podwodnych trzęsień ziemi bądź erupcji wulkanicznych.

c) trzęsienia ziemi w Polsce - nasz kraj leży w strefie asejsmicznej. Trzęsienia są bardzo rzadko spotykane, jedynie w obrębie Karpat oraz Sudetów (ruchy górotwórcze)

17. Zjawiska plutoniczne - intruzje magmowe, formy i ich charakterystyka.

- zjawiska te tworzy zastygająca magma w koronie magmowej (pomiędzy skałami), tworząc intruzję magmową

a) intruzje zgodne - układają się zgodnie z ułożeniem skał otaczających

- żyła pokładowa (sill) - kształt płyty pomiędzy dwoma warstwami skalnymi

- lakkolit - kształt soczewki (grzybek odwrócony, płaski)

- fakolit - kształt kolanka w naturalnych zagłębieniach warstw (tzw. antykliny)

b) intruzje niezgodne - wbrew ułożeniu pokładów skalnych

- dajka - kształt żyły, szczeliny w poprzek skał (najczęstsze miejsce powstawania diamentów)

- batolit - kształt nieregularny, kopułowaty, ogromnych rozmiarów. Zbudowany z granitów.

- oolit autochtoniczny - powstaje w procesie upłynnienia skał

18. Procesy tektoniczne: deformacje fałdowe, uskokowe, glacitektoniczne, diapiry solne, ześlizgi grawitacyjne.

a) deformacje tektoniczne - powstają w wyniku istnienia naprężeń w tektonosferze. Za stan naprężania w skorupie ziemskiej odpowiadają procesy zachodzące w płaszczu ziemi. Jeśli naprężenia są niewielkie, nie powodują żadnych widocznych zmian w skałach. Dopiero, gdy zostanie przekroczona ich pewna wartość krytyczna, skały zaczynają się deformować.

- deformacje ciągłe - takie, przy których ciągłość warstw nie ulega przerwaniu

- deformacje nieciągłe - takie, przy których doszło do przerwania ciągłości warstw

b) deformacje fałdowe - odkształcanie normalnego układu warstw skalnych, objawiające się obecnością różnorodnych fałdów. Warstwa skalna nie zostaje przerwana, materia skalna zachowuje się jak ciało plastyczne. Fałdowanie możliwe jest w warunkach wysokich ciśnień.

Rodzaje fałdów:
- symetryczne - warstwy w skrzydłach są nachylone pod tym samym kątem
- asymetryczne - gdy upady skał różnią się od siebie
- stojące - pochylone, obalone, leżące, przewalone
- synkliny - fałd wklęsły, jądro zbudowane ze skał najmłodszych, skrzydła ze skał starszych
- antyklina - fałd wypukły, jądro zbudowane ze skał starszych, skrzydła z utworów młodszych

- płaszczowina - zespół skał oderwanych od podłoża, przemieszczonych na dużą odległość i nasuniętych na inne skały.

c) deformacje uskokowe - odkształcenia normalnego układu warstw skalnych, objawiające się obecnością różnorodnych uskoków. Przyczyną są kolizje płyt litosfery: naprężenia rozciągające (tensyjne) i zgniatające (kompresyjne).

Typy uskoków:
- normalny (zrzutowy) - pionowe przemieszczenie mas skalnych
- odwrócony (inwersyjny) - gdy powierzchnia uskoku jest nachylona w kierunku skrzydła wiszącego
- przesuwczy - poziomy ruch mas skalnych pod wpływem naprężeń kompresyjnych
- zawiasowy (typu rotacyjnego)
- nożycowy (typu rotacyjnego)

Elementy geometryczne uskoków:
- lustro tektoniczne - powierzchnia uskokowa utworzona w wyniku tektonicznego przemieszczania się mas skalnych
- rysy tektoniczne - w skutek tarcia bloków skalnych o siebie
- zadziory tektoniczne

d) deformacje glacitektoniczne - zaburzenia naturalnego układu warstw skalnych, wywoływane przez statyczny lub dynamiczny nacisk lądolodu na utwory znajdujące się w jego podłożu.
Procesom tym ulegają głównie skały osadowe, które zachowują się jak skały plastyczne.

e) diapiry solne - osady soli w postaci pni lub wałów, powstających w efekcie nacisku grubego nakładu warstw skalnych na pokłady soli kamiennej.

f) ześlizgi grawitacyjne - ześlizgiwanie się mas skalnych pod wpływem siły grawitacji, prowadzące do powstania zaburzeń normalnego ułożenia warstw skalnych oraz wielkoskokowych nasunięć podobnych do płaszczy.

19. Minerały i ich klasyfikacje, podział ze względu na pochodzenie, na ilościowy udział w skałach oraz podział krzemianów.

Minerał - naturalny składnik skorupy ziemskiej, jednorodny chemicznie i fizycznie.

Skała - powstały w sposób naturalny zespół, jedno- lub różnorodnych minerałów.

a) klasyfikacja minerałów ze względu na pochodzenie

- minerały pierwotne - tworzą się bezpośrednio z magmy
- minerały wtórne - minerały powstające z innych minerałów wskutek ich przemian fizyczno-chemicznych.

b) klasyfikacja minerałów ze względu na ilościowy udział w skale

- minerały główne - znajdują się w skale w przeważających ilościach
- minerały poboczne - znajdują się w skale w niewielkich ilościach
- minerały akcesoryczne - będące w podrzędnej ilości w niektórych tylko typach i odmianach skał, np turmalin w granicie

c) podział krzemianów

- wyspowe - twarde, pokrój izomeryczny - oliwiny
-grupowe - wezuwian
- pierścienicowe - beryl
- łańcuchowe - pirokseny
- wstęgowe - amfibole
- warstwowe - muskowit
- przestrzenne - skalenie

20. Skały i procesy skałotwórcze, skały magmowe - podział ze względu na skład chemiczny.

a) procesy skałotwórcze

- zastyganie magmy na powierzchni ziemi
- wietrzenie biofizyczne i chemiczne
- transport
- sedymentacja - gromadzenie się osadów
- lityfikacja - proces zlepiania się luźnych ziaren skał w skałę litą
- diageneza - zespół procesów prowadzących do chemicznych, fizycznych i mineralnych zmian w osadzie po jego złożeniu
- metamorfizm

b) skały magmowe - powstają w wyniku krystalizacji magmy.

- skały plutoniczne - krystalizacja magmy pod powierzchnią Ziemi
- skały wulkaniczne - krystalizacja magmy na powierzchni ziemi

- stopień krystalizacji: jawnokrystaliczne, skrytokrystaliczne, kryptokrystaliczne (szkliste)

- wielkość minerałów: równoziarniste, grubo-, średnio-ziarniste, różnoziarniste (porfirowe)

c) klasyfikacja skał magmowych ze względu na skład chemiczny

- kwaśne - dużo krzemionki (>65% SiO2) - granit
- obojętne (53-65% SiO2) - gabro, bazalt
- zasadowe (44-53% SiO2) - fonolit
- ultrazasadowe (<44% SiO2) - piroksenit

21. Powstanie i klasyfikacja skał osadowych.

Skały osadowe powstały w wyniku nagromadzenia się materiałów pochodzących z niszczenia innych skał.
Powstawanie skał osadowych wiąże się z różnymi procesami chemicznymi i fizycznymi, do których należą:

- wietrzenie - proces powodujący rozpad skał w minerałów pod wpływem działania wody, powietrza i słońca.
* fizyczne - insolacja, zamróz, siła krystalizacyjna soli, hydratacja, dehydratacja
* chemiczne - rozpuszczanie, uwodnienie, hydroliza, utlenianie, redukcja, uwęglanowienie

- transport
- sedymentacja
- diageneza

Etapy diagenezy:

- odwodnienie - utrata wody przez uwodnione skały lub minerały pod wpływem nacisku i parowania
- twardnienie koloidów - utrata wody przez koloidy i ich częściowa krystalizacja
- kompakcja - zmniejszenie objętości i gęstości osadów i skał osadowych pod wpływem ciśnienia
- rekrystalizacja - wtórna krystalizacja minerałów polega na tworzeniu się w osadzie nowych kryształów lub pomieszaniu istniejących
- cementacja - spajanie luźnych okruchów skalnych poprzez wytrącanie się substancji mineralnych z roztworów wodnych zawartych w roztworach osadów i skał

Skały osadowe dzielimy na: okruchowe, ilaste i pochodzenia chemicznego oraz organicznego

- skały okruchowe - powstają w wyniku nagromadzenia okruchów skalnych i ziaren mineralnych.
Wyróżnia się skały okruchowe luźne i zwięzłe, w których luźny materiał okruchowy został scementowany spoiwem.

gruz - brekcja
żwir - zlepieniec
piasek - piaskowiec

- skały piroklastyczne - składniki pochodzenia wulkanicznego: bloki, bomby wulkaniczne, lapille, popioły wulkaniczne, tufy

- skały ilaste: muł (mułowiec), ił (iłowiec)

- skały chemiczne - powstają na skutek wytrącania się związków chemicznych i minerałów z roztworu

- skały organogeniczne - powstają przez nagromadzenie się szczątków organizmów

- skały węglanowe - zbudowane z CaCO3 (kalcytu, dolomit, syderyt), powstają na dnach mórz i oceanów
* wapienie - utworzone z węglanowych szczątków szkieletów zwierząt morskich: muszlowce, krynoidowce, koralowce, litotaminowce
* dolomity
* kreda pisząca
* margiel - mieszanina węglanu wapnia z iłem

- skały krzemionkowe - powstałe z krzemionkowych szkieletów zwierząt
* ziemia okrzemkowa i diatomit
* spongiolit
* opoki - mieszanina węglanowych pancerzyków otwornic i krzemionkowych szkieletów gąbek
* krzemienie
* jaspisy
* martwice krzemionkowe

- skały fosforanowe
* fosforyty - zbudowane z fosforany wapniowego, tworzy się u wybrzeży kontynentów
* guano

- skały gipsowe i solne
* gips - CaSO4 x 2 H2O
* anhydryt
* sól kamienna

Ewaporat - skała osadowa pochodzenia chemicznego, powstała przez strącenie się substancji mineralnych z wodnego ich roztworu podczas wyparowywania wody.

- paliwa kopalne
* stałe - torf, węgiel kamienny i brunatny
* płynne - ropa naftowa, asfalt (wietrzenie ropy naftowej)
* łupki palne - węglowe, bitumiczne i ropne

22. Skały metamorficzne - ich powstawanie (czynniki oraz rodzaje metamorfizmów)

a) metamorfizm - zespół procesów prowadzących do przeobrażenia skał - zmian składu chemicznego, mineralnego, budowy wewnętrznej.

b) czynniki metamorfizmu:

- temperatura
- ciśnienie: statyczne (nakład skalny) lub dynamiczne (ruchy płyt tektonicznych)
- rozpuszczalniki
- czas

c) rodzaje metamorfizmu:

- termiczny (kontaktowy) - pod wpływem wysokiej temperatury magmy (lawy) może nastąpić przekształcenie struktury i składu mineralnego skał otaczających.
* marmury - powstają z wapieni
* kwarcyty - powstają z piaskowców
* hornfelsy - powstają ze skał ilastych

- dynamiczny - zachodzi w skałach pod wpływem działających w skorupie ziemskiej ciśnień kierunkowych
* łupki krystaliczne
* mylonity

- regionalny - zachodzi, gdy w skutek ruchów tektonicznych znaczne fragmenty skorupy ziemskiej zostaną wciągnięte na duże głębokości, gdzie panują wysokie temperatury i ciśnienia, ma największy zasięg
* gnejsy - powstają z granitu
* eklogity

- metasomatyczny - następuje, gdy do skał poddanych wysokiej temp. lub ciśnieniu zostaną doprowadzone z głębi gorące pary i gazy. Wówczas w skale zachodzą reakcje w wyniku których nastąpi rozpuszczenie i odprowadzenie jednych składników, oraz powstanie nowych minerałów.

- uderzeniowy - podczas upadku meteorytu lub jego eksplozji

d) strefy metamorficzne

- strefa EPI - najpłytsza, temperatura do 300stC, przeobrażenia mechaniczne

- strefa MEZO - temperatura do 500stC, przeobrażenia chemiczne dominują nad mechanicznymi

- strefa KATA - temperatura 800stC, całkowita przemiana składu mineralnego i chemicznego

23. Meteoryty - ich rodzaje, tektyty.

a) meteoryt - ciało pochodzące z przestrzeni międzyplanetarnej, spadające na powierzchnię Ziemi. Na ich powierzchni tworzy się szklista powłoka ablacyjna.
Uderzenie w ziemię uwalnia ogromną energię, powstaje krater impaktowy.

b) rodzaje meteorytów

- żelazne (syderyty) - zbudowane ze stopu żelaza metalicznego, zawierającego duże ilości niklu

- kamienne
* chondryty - składające się głównie z oliwinu i piroksenu
* węgliste - zawierają inkluzje minerałów
* achondryty - znikoma zawartość niklu, brak agregatów krystalicznych - chondr

- żelazno-kamienne - mieszanina materiałów krzemianowych oraz stopu niklowo-żelaznego

c) tektyty - meteoryty złożone ze szkliwa zawierającego ok. 70% krzemionki

organistka

Ędżoj II
- w Wersji Tej, Co Ma Być.
[dość mam nieotwierających się dokumentów].

1. Względny i bezwzględny wiek skał i procesów geologicznych – definicja, metody określania, izotopy- okres połowicznego rozpadu, skamieniałości przewodnie i śladowe, fosylizacja.

Wiek względny zespołów skalnych informuje czy dany zespół skalny jest młodszy, starszy czy równowiekowy w stosunku do innego.

Metody określania wieku względnego:
- litologiczne – zasada superpozycji – warstwy młodsze leżą na warstwach starszych
- paleontologiczne
- diastroficzne – badanie deformacji i nieciągłości
- geofizyczne – badanie odwiertów skalnych z różnych obszarów Ziemi
- archeologiczne
- petrograficzne (od spągu do stropu)
- mineralogiczne

Wiek bezwzględny czyli określenie jak dawno w setkach czy mln lat temu utworzyły się zespoły skalne.

Określenie wieku bezwzględnego skał dostarcza możliwości oceny następujących przemian środowiskowych:
- jak szybko następowały i kończyły się okresy glacjalne
- ile czasu trwały okresy masowych wymierań
- jak szybko wypiętrzały się góry i w jakim tempie były niszczone

Metody określania bezwzględnego wieku skał:
- izotropowe (pomiar pierwiastków promieniotwórczych Zawartych w min.)
- radiogeniczne – wykorzystują nieizotropowy rozpad pierwiastków promieniotwórczych
- magnetometryczne
- chemiczne i biologiczne – dotyczą pewnych zmian w środowisku w określonym czasie
- syderalne – rok słoneczny – przyrost warstewek skalnych latem i zimą
- sedymentologiczne – ustalenie w jakim czasie powstała warstwa osadów miąższości 1m.

Czas połowicznego rozpadu pierwiastka – jest to czas w którym rozpadowi ulegnie połowa całkowitej ilości pierwiastka promieniotwórczego Okres ten jest stały ale różny dla różnych pierwiastków.

Metody izotropowe:
- cyrkon
- rubidowo- strontowa
- samarowo- neodymowa
- potasowo- argonowa
- uranowo- ołowiana
- radiowęgla

Metody radiogeniczne:
-trachowa – metoda śladów spontanicznego rozpadu atomów uranu)
- termoluminescencji – wykorzystuje zdolność minerałów do magazynowania energii działającego na nie promieniowania jonizującego izotopów promieniotwórczych.

Skamieniałości- zachowane w różnej formie szczątki roślin i zwierząt oraz ślady życiowej działalności organizmów. Powstają w wyniku działania na obumarłe organizmy fosylizacji (kamienienia), złożonych procesów fizyko- chemicznych zachodzących w skale.

Skamieniałości przewodnie- skamieniałości tych rodzin i gatunków zwierząt i roślin które:
-występują powszechnie w skałach powstałych w różnych warunkach facjalnych.
- żyły w krótkim odcinku dziejów Ziemi
- miały szerokie rozprzestrzenienie geograficzne
- są łatwe do rozpoznania.
Skamieniałości śladowe – to ślady działalności życiowej organizmów: poruszania się, żerowania, zamieszkania.

Fosylizacja szkieletu następuje w wyniku:
- krystalizacji (przejście w stan krystaliczny szkieletu)
- rekrystalizacji
- substytucji (zastąpienie min. Minerałem wtórnym)
- uwęglenia – dopływ materii organicznej -> wysoka temp.

2. Prekambr: charakterystyka, podział, kopaliny użyteczne, stromatolity (definicja, formy), pasy zieleńcowe, wstęgowane formacje żelaziste.

Charakterystyka prekambru:
- jądra wszystkich współczesnych kontynentów tworzą tarcze prekambryjskie
- Ziemia powstała przez kondensację materii będącej częścią obracającej się mgławicy pyłów.
- tworzenie się większych kontynentów we wczesnym i środkowym archaiku uniemożliwiła obecność ogromnej liczby pierwiastków radioaktywnych, których rozpad wytwarzał bardzo duże ilości ciepła
- najłatwiejsze do badania skały archaiku występują w pasach zieleńcowych które tworzyły się w strefach subdukcji skąd pochodziły ciemne muły, szarogłazy oraz materiał wulkaniczny.
- wszystkie znane skamieniałości archaiku są reprezentowane przez bakterie, które dziś są najprymitywniejszymi formami życia
- ok. 2 mld lat temu po raz pierwszy powszechnie zaczynają występować stromatolity
- wstęgowane rudy żelaziste powstające w obecności tlenu tworzyły się powszechnie w basenach morskich między 3 a 1,9 mld lat temu-
- między 850 a 600 mln lat temu wystąpiło kilka epizodów zlodowaceń kontynentalnych
- najstarsze skamieniałości wielokomórkowe zwierząt sa młodsze niż 570 mln lat. Należą do nich skamieniałości śladowe, odciski zwierząt bezszkieletowych oraz niewielkie rurkowatego kształtu wapienne szkielety.

Podział prekambru:
- proterozoik (neoproterozoik, mezoproterozoik, paleoproterozoik)2500 – 545 mln lat
- archaik (neoarchaik, mezoarchaik, paleoarchaik)4500 mln lat – 2800 mln lat

Kopaliny użyteczne:
- rudy żelaza związane ze skałami osadowymi, które uległy zmetamorfizowaniu (Brazylia)oraz związane z intruzjami(Meksyk, USA)
- złoża miedzi (USA, Kanada)
- złoża niklu (Kanada)
- złoża srebra ( Indie, USA, Australia)
- złoża złota (Kanada, USA)
- złoża uranu ( Zair, Kanada)
W Polsce – głównie marmury – Masyw Lądka i Śnieżka.

Stromatolity – kopulaste masy drobnolaminowanego węglanu wapnia tworzące się przy udziale cyjanobakterii wytrącających cienkie wapienne warstewki, powstające jako produkt uboczny fotosyntezy.

Cechy struktur stromatolitu
- akrecyjna struktura biosedymentacyjna
- struktura drobnowarstwowana, makroskopowa i wapienna
- struktura powstała w wyniku aktywności budujących masę zespołów mikroorganizmów wydzielających obficie śluz
- stromatolitami są głównie fototropiczne prokarionty, takie jak sinice

Wstęgowane formacje żelaziste- powstały w środowiskach pelagicznych i stanowią główne złoża obecnie eksploatowanych rud żelaza. Nazwa odnosi się do wstęgowej tekstury złożonej z naprzemianległych warstw czeretów i warstw złożonych z innych minerałów bogatszych lub uboższych w żelazo. W większości złóż średni skład min. Żelaza jest pośredni między hematytem, a magnetytem.

3. Era paleozoiczna – charakterystyka, podział, kopaliny użyteczne, cyklotemy węglowe, zagłębia węglowe – paraliczne i limniczne, facja kulmu i facja wapienia węglowego , wymieranie permskie.

Charakterystyka paleozoiku:
W paleozoiku powstawały skały osadowe, zawierające dziś liczne skamieniałości zwierząt i roślin. W erze tej występowały także silne ruchy górotwórcze, zwane kaledońskimi (w sylurze) i hercyńskimi ( w karbonie). Pozostałością po nich są m. in. mocno dziś zniszczone góry Wielkiej Brytanii (Grampian, Kaledońskie), na Półwyspie Skandynawskim (Góry Skandynawskie) oraz nasze Sudety i góry Świętokrzyskie. Zróżnicowane skały ery paleozoicznej świadczą o częstych zmianach zasięgu lądów i mórz, a także o zmianach warunków klimatycznych. Np. w dewonie na znacznych obszarach Ziemi panował klimat suchy, czego dowodem są osady pustynne z tego okresu. Podobny klimat panował w permie.
W Polsce powstawały wówczas pokłady soli kamiennej, znane dziś z okolic Kłodawy i Inowrocławia na Kujawach. W okresie tym nasiliły się zjawiska wulkaniczne. Spowodowały one powstawanie grubych serii skał wulkanicznych budujących dziś m. in. Góry Wałbrzyskie i kamienne w Sudetach. W karbonie panowały u nas warunki klimatyczne, podobne do tych, jakie występują obecnie w strefie klimatu równikowego (wysoka temperatura i duża wilgotność powietrza przez cały rok). W tym okresie zaczęły się tworzyć największe ze znanych dziś na Ziemi, złoża węgla kamiennego.
Pod koniec paleozoiku rozmieszczenie lądów i oceanów było zupełnie inne niż obecnie. Jeszcze w permie, ok. 270 mln lat temu, na Ziemi istniał jeden wielki kontynent- Pangea.

Podział paleozoiku:
- kambr
- ordowik
- sylur
- dewon
- karbon
- perm

Kopaliny użyteczne kambru:
- ropa naftowa
- rudy miedzi
- rudy żelaza
- sole kamienne i potasowe
- fosforyty
- surowce skalne (Polska)

Kopaliny użyteczne ordowiku:
- łupki palne
- osadowe rudy żelaza

Kopaliny użyteczne syluru:
- ropa naftowa
- skały okruchowe (Polska)

Kopaliny użyteczne dewonu:
- ropa naftowa
- gaz ziemny
- sól kamienna
- osadowe rudy żelaza
- surowce skalne (Polska) – piaskowce, wapienie

Kopaliny użyteczne karbonu:
-węgiel kamienny
- osady ilaste (bentonity)
- ropa naftowa
- węgiel kamienny i surowce skalne – granitoidy (Polska)

Kopaliny użyteczne Permu:
- sole kamienne i potasowe
- węgiel kamienny
- osadowe złoża miedzi
- surowce skalne (Polska)

Zagłębia węglowe:
Zagłębie paraliczne – powstaje w zapadliskach i rowach przedgórskich lub na nizinach nadmorskich. Jego cechą jest przewarstwienie się osadów węglonośnych z osadami morskimi.

Zagłębie limniczne –powstało w słodkowodnych zbiornikach śródlądowych (bagiennych i jeziornych) bądź w zapadliskach śródgórskich.

Górnośląskie zagłębie węglowe (cyklotemy węglowe) – ma znak trójkąta wyznaczonego przez Tarnowskie góry na pn, Ostrawę na pd i Krzeszowice na wsch.

Facja kulmu – reprezentowana jest przez osady okruchowe: zlepieńce, brekcje, szarogłazy, piaskowce, mułowce, łupki ilaste i krzemionkowe

Facja wapienia węglowego – reprezentowana jest przez wapienie: pelitowe, oolitowe, margliste i zoogeniczne (w tym rafowe)

Wymieranie Permskie:
- późno permskie wymieranie było zdarzeniem nagłym
- znikły zespoły rafowe i wyjątkowo duża grupa taksonów wśród form tropikalnych
- zawartość izotopów węgla C12 w osadach morskich przeważa nad zawartością izotopu węgla C13
- przystosowana do ciepłych, suchych warunków klimatycznych flora z niskich szerokości geograficznych migruje w kierunku wyższych szerokości południowych
- w płytkomorskich utworach wyższego permu wyst powszechnie zarodniki grzybów.
- z końcem permu na rozległych obszarach Syberii wystąpiła potężna bazaltowa erupcja – przez znaczne ograniczenie promieniowania słonecznego lub na skutek wzmocnienia efektu cieplarnianego emisja pyłów z tego zdarzenia wulkanicznego mogły mieć ogromny wpływ na globalny klimat
- wystąpił bardzo krótki epizod atoksyczny w oceanie światowym.

4. Era mezozoiczna – charakterystyka, podział, kopaliny użyteczne, facja germańska i alpejska triasu, kreda pisząca, masowe wymieranie w końcu kredy – hipotezy na zderzenie Ziemi z planetoidą i skutki impaktu.

Charakterystyka mezozoiku:
Era, która rozpoczęła się od wielkiego wymierania pod koniec Permu, a skończyła zagładą wielkich gadów, pod koniec kredy (wymieranie kredowe). Era mezozoiczna trwała dwa razy krócej niż paleozoiczna, bo tylko 170 mln lat. Z Jury pochodzą szczątki pierwszych ptaków. Rośliny w jurze: szpilkowe, paprocie nasienne. Koniec permu/ początek triasu - rozpad Pangei. W tej erze powstały tkie pasma górskie jak Kordyliery i Andy. Trwała w przedziale 248,2- 205 mln lat temu.

Podział mezozoiku:
- trias
- jura
- kreda

Kopaliny użyteczne:
- Złoża cynku i ołowiu (Górny Śląsk)
- surowce skalne: wapienie, piaskowce i dolomity (wyżyna Krakowsko- Częstochowska)
- surowce ceramiczne, budowlane: skały ilaste, piaski szklarskie
- margle i kreda pisząca (okolice Opola).

Facja germańska triasu
– pstry piaskowiec –lądowe lub magmowe? Czerwone, pstre, fioletowe zlepieńce, łupki i piaskowce przewarstwione wapieniami oolitowymi. Na nich leżą należące do retu osady węglanowe i okruchowe z nielicznymi skamieniałościami
-wapień muszlowy – wapienie i margle (rzadziej dolomity) z liczną fauną mięczaków, ramienionogów i liliowców. Miąższość osadów wynosi 200-400 m
- kajper – limniczne i aluwialne osady o miąższości 2000 m. Czerwone i pstre piaskowce, mułowce, łupki ilaste. Występuje w osadach liczna flora a nawet szczątki płazów i gadów. W retyku powstały szare i pstre osady ilaste i piaszczyste z fauną morską o miąższości 400 m

Facja alpejska triasu
- dolny trias – leży niezgodnie na skałach starszych i rozpoczyna się zlepieńcami i piaskowcami (rzadziej łupkami). Z górnej części pochodzą osady węglanowe i drobnookruchowe z fauną morską oraz brekcje gipsowo- solne
- środkowy trias – wapienie rafowe i wapienie z głowonogami, liliowcami, ramienionogami oraz dolomity
- górny trias – płytkowodne osady wapienne i ilasto- margliste z liczną fauną

Era kończy się wielkim wymieraniem – skrajne stany ziemi- „chłodnica” i „cieplarnia”

Skutki impaktu:
- stałe ciemności
- miesiące globalnego oziębienia
- efekt cieplarniany z opóźnionym zapłonem
- kwaśne deszcze
- pożary

5. Morfogenetyczna działalność rzek: działalność erozyjna (przebieg i rozmiary erozji rzecznej), transportowa i akumulacyjna.

Rzeka – masa wody stale płynąca w korycie naturalnym pod wpływem siły ciężkości.

W zależności od il wody i długości koryta wyróżniamy:
- strugi
- strumyki
- strumienie – potoki
- rzeki – małe, średnie i duże

Działalność wody rzecznej polega na:
- żłobieniu (czyli erodowaniu podłoża – dna brzegów koryta)
- przenoszeniu – transportowaniu materiału
- osadzaniu – deponowaniu niesionego materiału

Działalność erozyjna rzek
– działalność niszcząca wody rzecznej polegająca na pogłębianiu i poszerzaniu koryta. Przebieg i rozmiary erozji rzecznej zależą od
- prędkości płynącej wody, która zależy od masy wody i spadku koryta;
- rodzaju ruchu wody (eroduje rzeka o ruchu turbulentnym)
- ilości i jakości materiału wleczonego i częstotliwości jego przemieszczenia
- odporności podłoża
- formy spadku i przebiegu koryta

Erozja wgłebna – proces w którym rzeka wcina się w podłoże skalne co prowadzi do pogłębienia koryta. Rodzaje erozji wgłębnej:
- eworsja – polega na przegłębianiu odcinków dna koryta spowodowanych ruchem wirowym wody (misy, kotły, rynny eworsyjne)
- abrazja = korazja – polega na pogłębianiu dna wskutek uderzania i szorowania materiałem rumowiskowym (rynny abrazyjne)
- kawitacja – proces umożliwiający rozkruszanie i wyrywanie okruchów skalnych w pewnych miejscach koryta skalnego
- erozja wsteczna – rozcieranie progów i załomów skalnych w obszarach górskich.

Erozja denna – proces rozcinania przez rzekę pokrywy aluwialnej, zbudowanej ze żwirów, piasków i Mulów rzecznych. Rodzaje:
- erozja boczna – polega na podcinaniu i rozmywaniu brzegów koryta rzecznego przez wodę płynącą i jest najbardziej widoczna w korytach o przebiegu krętym

Działalność transportowa rzek polega na transporcie przedmiotów wietrzenia i erozji w postaci:
- materiału rozpuszczonego
- materiału zawieszonego
- materiału dennego
- materiału organicznego (okresowo)

Depozycja- składanie materiału niesionego przez rzekę może przebiegać jako:
- sedymentacja – cięższe na dno, lżejsze na pow
- akrecja – drobne cząstki między większymi
- inkursja – na podłożu koryta zawiesina głownie drobnych okruchów
- dekantacja – przemywanie osadów złożonych na dnie

Działalność akumulacyjna rzek - polega na wypełnianiu zbiorników morskich i jeziornych w wyniku których powstaja:
a. stożki napływowe
b. delty
- schowane – zajmują zatoki np. Wisły, Odry;
- wysunięte – rozpościerające się w kierunku morza jako:
> delty wieloramienne lub palczaste
> delty łukowe
> delty klinowe

6. Rzeźba krasowa – morfogenetyczna działalność wody rozpuszczającej: warunki i przebieg krasowienia, skały rozpuszczalne, formy utworzone wskutek rozpuszczającej działalności wód powierzchniowych, formy utworzone wskutek rozpuszczającej i erozyjnej działalności wód podziemnych – jaskinie krasowe, rodzaje form naciekowych, osady jaskiniowe, polja.

Warunki i przebieg krasowienia:
Krasowienie – jest to proces w wyniku którego woda zawierająca wolny CO2 rozpuszcza skały zarówno na powierzchni jak i w podziemiu.

Woda pobiera CO2:
- z powietrza
- z pokrywy roślinnej
- z pokrywy humusowej
- z podłoża skalnego w wyniku procesów geochemicznych

Natężenie krasowienia zależy od:
- właściwości litologicznych podłoża
- ilości wody i zawartego w niej wolnego CO2
- okresu stykania się wody ze skałą
- prędkości krążenia wody

Skały rozpuszczalne
- sole – formy krasowe na powierzchni są nietrwałe i występują sporadycznie. Ich ługowanie sprzyja tworzeniu się próżni podziemnych oraz powstawaniu lejów i ślepych dolin.
- gipsy – są mniej podatne na krasowienie od soli, tworzą lejki krasowe i kotliny krasowe oraz rozwijają się w nich jaskinie
- wapienie – ulegają rozpuszczaniu gdy woda zawiera wolny CO2

Holokarst – kras pełny – rozwija się w czystych, grubo uławiconych wapieniach o dużej miąższości, w których przeważająca ilość wód deszczowych i roztopowych wsiąka szczelinami wgłąb podłoża
Merokast – kras niepełny – rozwija się w grubo ławicowych skałach węglanowych zawierających przeławicenia skał nierozpuszczalnych oraz cienko uławiconych skał węglanowych.

Formy utworzone wskutek rozpuszczającej działalności wód powierzchniowych:
- żłobki krasowe – są dziełem wód opadowych i roztopowych, spływających po powierzchniach skalnych o nachyleniu od 5 do 800
- lejki krasowe >lejki krasowe z rozmycia – tworzą zagłębienia o kształcie leja lub misy o średnicy od kilku m do 3 km i głębokości do 300 m
>lejki zapadliskowe – mają strome zbocza okryte zwietrzeliną są powszechne w skałach solnych i gipsowych
- ospa krasowa (smocze zęby) – ospowate zagłębienia poprzegradzane ostrymi żebrami powstające w warunkach klimatu gorącego, wilgotnego na płaskich powierzchniach wapiennych.
- uwały – duże zagłębienia powstające przez połączenie kilku lejków krasowych w wyniku cofania i spłaszczania grzęd dzielących leje od siebie.
- zaułki krasowe- wąskie stromościenne i głębokie rynny powstałe w wyniku poszerzenia szczelin na długości Kiku km
- doliny zamknięte – powstają na kontakcie skał nierozpuszczalnych i rozpuszczalnych
- polja (popławy)- wielkie kotliny o powierzchni 10 – 600 km2- wyrównanych dnach, ograniczone stromymi zboczami i wyścielone żyznymi namułami
> polia centralne – otoczone są ze wszystkich stron wzniesieniami wapiennymi
> polja marginalne – tworzą się na granicy skał krasowiejących i niekrasowiejących (rozp i nierozp)
Pojedyncze ostańce wznoszące się z dna poljów:
- mosory – ostańce wapienne sterczące przed zrównane podłoże ze skał niekrasowiejących
- nomy – ostańce wznoszące się ponad zrównanym dnem poljów krasowych
- mogoty – ostańcowe pagóry wapienne wznoszące się do kilkuset metrów ponad powierzchnię zrównania krasowego. Ich kształty nawiązują do składu i uławicenia skał.

Formy utworzone wskutek rozpuszczającej i erozyjnej działalności wód podziemnych:
- jaskinie krasowe – to podziemne próżnie o różnych rozmiarach, utworzone wskutek erozyjnej i rozpuszczającej działalności wód przesiąkających i przepływających oraz gorących roztworów napływających z głębi Ziemi.
> osady autochtoniczne – powstają w jaskini (nacieki, bloki i głazy oraz gliny rezydualne)
> osady allochtoniczne – namuły, piaski i żwiry przynoszone i osadzone przez rzeki podziemne, pyły lessowe nawiane przez wiatr, guano, szczątki zwierząt, pozostałości palenisk i sadza.
- nacieki jaskiniowe
> stalaktyty
> stalagmity
> perły jaskiniowe
> pokrywy naciekowe
- kotły i leje zapadliskowe- powstają wskutek zapadania się stropów pieczar mają zarys kolisty, średnicę do 1000 m, a głębokość do 500 m. są nietrwałe
- doliny krasowe – krótkie, płytkie wąwozy i parowy odwadniane okresowo

7. Rzeźba eoliczna – morfogenetyczna działalność wiatru: transportowa, niszcząca i budująca (formy eoliczne).

Działalność transportowa wiatru:
- pełzanie powierzchniowe – polega na pchaniu przez wiatr oraz przesuwaniu przez ziarna uderzające
- saltacja – polega na skokowym przemieszczaniu ziaren piasku przy czym rodzaj podłoża określa wysokość i długość skoku.
- suspensja – utrzymywanie się w zawieszeniu na przestrzeni od kilku metrów do kilku tys km

Działalność niszcząca wiatru:
- deflacja – proces wywiewania zachodzi wszędzie gdzie tylko jest odsłonięty ruchliwy materiał podłoża. Powstają misy, rynny i wanny deflacyjne
- korazja – proces żłobienia, ścierania i polerowania powierzchni skalnych przez wiatr niosący piasek. Powstają wygłady eoliczne, żłobki i bruzdy korozyjne, graniaki, grzyby i okapy skalne.

Działalność budująca wiatru:

a. mikroformy
- zmarszczki eoliczne – równolegle przebiegające drobne nabrzmienia (grzędy) i obniżenia (bruzdy) o profilu asymetrycznym łagodnym stoku dowietrznym i stromym odwietrznym, o przebiegu prostopadłym do kierunku wiatru w danej chwili.
- języki piaszczyste (cienie piaszczyste) które powstają za kamykami w postaci smugi piasku o zarysie wydłużonego trójkąta a przed kamykiem są wywiewane niewielkie zagłębienia
- smugi- delikatne elementy, nietrwałe
- kopce piaszczyste – piasek osadza się przed i za przeszkodą (drzewa, duże głazy)

b. mezoformy
– wydmy o różnym kształcie i przebiegu
- barchany (wydmy sierpowe) mają zarys sierpa z ramionami wysuniętymi zgodnie z kierunkiem panującego wiatru
- poprzeczne (megaripple) mają postać równoległych wałów, biegnących prostopadle do kierunku panujących wiatrów
- podłużne (sejfy) – pomiędzy długimi wałami przebiegającymi zgodnie z kierunkiem panujących wiatrów ciągną się równoległe obniżenia
- gwiaździste – o kształcie stożka lub kopy powstają w obszarach pustynnych gdy piasek jest nawiewany z różnych kierunków
- paraboliczne (łukowate) – powstają gdy oba końce przesuwanego przez wiatr barchanu lub wału piaszczystego zostaną unieruchomione przez roślinność lub wilgotne podłoże podczas gdy środek o większej masie piasku (bardziej suchy) posuwa się naprzód.
- draa – ciągną się równolegle do siebie oddzielone rynnami o szerokości od 300m do 5 km. Na ich powierzchni oraz w rynnach rozdzielających znajdują się wydmy właściwe (barchany, poprzeczne) dalej rozwijające się.

9. Rodzaje antropogenicznych form rzeźby związane z różną działalnością człowieka w środowisku.

Antropogeniczna forma rzeźby związana z budującą działalnością człowieka:
- budowanie torów kolejowych i dróg (nasypy)
- trasy narciarskie i szlaki turystyczne (ich wybudowanie i przygotowanie z całą infrastrukturą)
- budowanie zapór i zbiorników wodnych (zmiana krajobrazu i rzeźby poprzez samą inwestycję)
- kopalnie (przez tworzenie hałd i zwałowisk zewnętrznych na skutek zdejmowania nadkładu)
- wysypiska śmieci
- terasowanie stoków pod rolnictwo
- budowanie polderów
- betonowanie koryt rzecznych (zwiększenie przepływów -> erozja wgłębna)
- budowa portów morskich i wałów ochronnych przed działalnością morza (w tym falochrony)
- zakładanie miast i poszerzanie się stref miejskich
- budowanie kopców (np. Kopiec Kościuszki w Krakowie)

Antropogeniczna forma rzeźby związana z niszczącą działalnością człowieka:
- budowanie domów na obszarach osuwiskowych (przy deszczach nawalnych - uruchomienie procesów osuwiskowych)
- budowanie zbiorników wodnych (erozja wgłębna poniżej zbiornika)
- trasy narciarskie i szlaki turystyczne (uruchomienie erozji fluwialnej, ze względu na ułatwienie spływu wody wyznaczonymi trasami)
- wyznaczenie miedz i dróg polnych wpływa na wypłukiwanie z nich materiału luźnego i tworzenie się holwegów
- kopalnie odkrywkowe (tworzenie wielkiej "dziury" w ziemi)
- melioracje
- wycinanie lasów (zmniejszenie retencji -> przyspieszenie erozji)
- rolnictwo, w tym orka równolegle do stoku (zwiększona erozja gleb)
- budownictwo (w największym stopniu budownictwo przemysłowe i osiedli mieszkaniowych)
- eksploatacja otoczaków z potoków górskich (zwiększenie prędkości płynięcia rzeki -> erozja wgłębna)
- kopalnie głębinowe (eksploatacja podziemna -> zmiana napięć struktur geologicznych -> tąpnięcia)

misty

Lud ładnie podziękował obojgu.
Śliczne te notatki. (nie, treść nie jest śliczna)

JoannaMichna

Lud dziękuje Smile